Topografia / Turystyka
Kompas a busola
Dwa pojęcia kompas i busola są najczęściej mylonymi lub stosowanymi zamiennie zwrotami w topografii. Pamiętajmy, że mimo swych podobieństw, są to dwa różne urządzenia. Zarówno kompas jak i busola pozwalają nam określić strony świata. Tak naprawdę to wyznaczają kierunek północ-południe, a na tej podstawie poznajemy resztę. Kompasem posługiwano się już 4000 lat temu i najprawdopodobniej wymyślili go Chińczycy. Pierwotnie było to naczynie wypełnione wodą, w którym pływał kawałek drewienka z przymocowaną i namagnesowaną blaszką. Około XIV wieku pod igłą magnetyczną umieszczono podziałkę umożliwiającą szybkie wyznaczanie pozostałych kierunków. Wtedy też całe urządzenie nazwano kompasem od włoskiego "compasso" - "podziałka".
Obecnie kompas to urządzenia składające się z okrągłego, metalowego pudełka, wewnątrz którego znajduje się zawieszona na ostrzu igła magnetyczna, często wyposażona w blokadę oraz tarczy, na której znajdują się oznaczenia kierunków i podziałka stopniowa.
Busola natomiast jest bardziej rozbudowana niż kompas. Również posiada podstawę, na której znajduje się obrotowy pierścień z podziałką w stopniach (tzw. limbus, wewnątrz którego znajduje się igła magnetyczna). Busola często posiada blokadę tej igły. To co dodatkowo ułatwia pracę, a stanowi o różnicach, to przyrządy celownicze: muszka i szczerbinka, a także zwierciadło i linijka. Dziś chyba najczęściej spotykaną busolą jest tzw. busola Bezarda, charakteryzująca się lusterkiem wewnątrz pudełka stanowiącego obudowę (patrz rys. powyżej). A po co to lusterko? O tym napisałem przy okazji azymutów. Inny typ busoli to taka, której tarcza zamocowana jest na płaskiej przezroczystej podstawce zaopatrzonej w linijkę (patrz rys. poniżej).
Opisując już urządzenia mechaniczne służące do wyznaczania kierunku północy należy również wspomnieć o żyrokompasie (kompasie żyroskopowym), który jest elektromechanicznym urządzeniem wykorzystującym właściwości żyroskopu. Zasada działania polega na tym, że zachowany jest stały kierunek w przestrzeni przez oś wirującego z szybkością ok 40 000 obrotów na minutę bąka.
W produkowanych obecnie kompasach i busolach stosuje się często farby fluorescencyjne na północnej końcówce igły magnetycznej, przyrządach celowniczych, a nawet podziałce, ułatwiające odczytywanie informacji w nocy.
Powrót do Topografia.
wersja 1.0 2005.12.07.