Topografia / Turystyka
Kierunek północy
Już w szkole podstawowej uczono nas, że kierunek północy jest "na górze" mapy. Jednak zagłębiając się w temat pojawia się pytanie, o której północy mówimy. Istnieją trzy rodzaje kierunku północnego.
Północ geograficzna (GeN) jest kierunkiem do geograficznego bieguna północnego i często nazywana jest kierunkiem północy rzeczywistej. W tym kierunku przebiegają stopnie długości (południki). Ponieważ Ziemia jest kulą południki nie są równoległe, lecz zbiegają się na biegunach i maksymalnie odsuwają od siebie na równiku. Na mapach topograficznych zazwyczaj tylko lewa i prawa krawędź mapy przebiega w kierunku północy geograficznej, nie są one całkiem równoległe. Im bliżej bieguna, tym większe odchylenie.
Północ magnetyczna (MaN) w uproszczeniu jest kierunkiem do magnetycznego bieguna północnego, czyli kierunkiem jaki wskazuje igła kompasu. Bieguny magnetyczne Ziemi znajdują się w pewnej odległości (ponad 1000 km) od biegunów geograficznych, a odległość ta ulega ciągłym zmianom. Dodatkowo występują lokalne zniekształcenia pola magnetycznego, które na terenie Europy środkowej nie są może znaczące, ale np. w Kanadzie czy Grenlandii mogą przyjmować ekstremalne wartości.
Północ topograficzna (siatkowa, GiN) jest to kierunek jaki wskazują linie siatki geodezyjnej na mapie. W odróżnieniu od stopni długości (południków) biegną one równolegle i w najlepszym wypadku jedna linia siatki może pokrywać się z geograficznym kierunkiem północnym.
Podsumowując z trzech kierunków północy wynikają trzy rodzaje linii północnych, jakie można spotkać na mapach.
geograficzne linie północne - odpowiadają południkom, stopniom długości, wskazują dokładnie geograficzny kierunek północy, nie przebiegają równolegle.
geodezyjne linie północne - siatka służy np. pomiarom terenów, przebiegają dokładnie równolegle, nie wskazują precyzyjnie geograficznego kierunku północnego.
magnetyczne linie północne - biegną w kierunku północnym wskazywanym przez igłę kompasu, czyli bieguna magnetycznego a nie geograficznego Ziemi. Dodatkowo biegun ten z czasem zmienia swoje położenie.
Pracując z mapą i kompasem najprościej pracowałoby się z magnetycznymi liniami północnymi, gdyż nie trzeba by się przejmować odchyłkami. Niestety linie te nanoszone są jedynie na mapy specjalistyczne, praktycznie niedostępne w sklepach, tworzone głównie dla osób uprawiających biegi na orientację. Na większości map spotykamy siatki geograficzne lub geodezyjne. Te natomiast w naszych szerokościach różnią się w tak nieznacznym stopniu, że nie powinny sprawiać problemów.
Na dobrych mapach, na dole arkusza pojawiają się informacje o odchyleniach pomiędzy poszczególnymi kierunkami północnymi.
Kąt zawarty pomiędzy północą geograficzną a magnetyczną nazywany jest deklinacją magnetyczną (zboczeniem magnetycznym, GeN - MaN). Deklinacja może przyjmować wartości dodatnie (igła wychyla się bardziej na wschód) lub ujemną (igła wychyla się bardziej na zachód). Dla Polski kąt ten jest niewielki i podawany jest jako lokalna wartość deklinacji. W tym samym miejscu na arkuszu pojawia się również informacja o tym jak biegun magnetyczny zmienia swoje położenie względem geograficznego w ciągu roku - jest to roczna zmiana deklinacji.
Znajdziemy również informację o uchyleniu magnetycznym (odchyleniu igły magnetycznej), czyli kącie pomiędzy północą topograficzną a magnetyczną (GiN - MaN).
Zbieżność południków jest kątem pomiędzy północą topograficzną a geograficzną (GiN - GeN).
Powrót do Topografia.
wersja 1.0 2006.07.25.